Odpust zupełny polega na całkowitym darowaniu przez Boga kary doczesnej pozostające po odpuszczeniu grzechów w sakramencie pokuty i pojednania.
Odpust częściowy powoduje częściowe darowanie (zmniejszenie) kary doczesnej za grzechy pozostające po odpuszczeniu grzechów w sakramencie pokuty i pojednania.
Jak naucza Katechizm Kościoła Katolickiego: Odpust to darowanie przed Bogiem kary doczesnej za grzechy, zgładzone już co do winy. Dostępuje go chrześcijanin odpowiednio usposobiony i pod pewnymi, określonymi warunkami, za pośrednictwem Kościoła, który przydziela zadośćuczynienie ze skarbca zasług Chrystusa i świętych. (zob. KKK 1471-1479).
Skarbiec zasług Chrystusa i świętych nie jest jakimś zbiorem dóbr materialnych, ale wszystkimi zasługami płynącymi z męki, śmierci i zmartwychwstania Syna Bożego, jak również modlitwami i dobrymi uczynkami świętych płynącymi z naśladowania Chrystusa.
Odpusty zupełne i częściowe można ofiarować za siebie lub za zmarłych. Odpusty nie stanowią jakiegoś mechanicznego i magicznego narzędzia, zabezpieczającego chrześcijan przed cierpieniem w życiu obecnym lub w stanie czyśćca, ale pomagają w naprawie zła, które zostały wyrządzone przez grzech. Aby je uzyskać należy spełnić następujące warunki:
- być ochrzczonym i wolnym od kary ekskomuniki,
- mieć intencję uzyskania odpustu,
- odbyć sakramentalną spowiedź,
- przyjąć Komunię św.,
- odmówić modlitwę w intencjach wyznaczonych przez Ojca Świętego (np. Ojcze nasz i Wierzę w Boga),
- całkowicie wykluczyć przywiązanie do jakiegokolwiek grzechu, nawet powszedniego,
- wykonać czynność związaną z odpustem (np. w Roku Miłosierdzia nawiedzić kościół p.w. NMP Matki Miłosierdzia, który został wybrany dekretem abpa Józefa Kupnego na świątynię, w której można otrzymać odpust zupełny).
Przykładowe czynności odpustowe, dzięki którym można zyskać odpust zupełny każdego dnia (należy pamiętać, że jednego dnia można zyskać tylko jeden odpust zupełny):
- Nawiedzenie i adoracja Najświętszego Sakramentu trwające pół godziny.
- Czytanie Pisma Świętego, przez przynajmniej pół godziny, z czcią należną słowu Bożemu i traktowanie tego czytania jako lektury duchowej. Tekst Pisma Świętego musi być zatwierdzony przez kompetentną władzę.
- Pobożne odprawienie Drogi Krzyżowej. Ci, którzy mają przeszkodę w odprawianiu drogi krzyżowej, mogą uzyskać odpust zupełny, jeśli przez kwadrans będą czytać rozważanie o Męce Jezusa Chrystusa.
- Pobożne odmawianie Różańca w kościele lub w kaplicy, w rodzinie, we wspólnocie zakonnej, w stowarzyszeniu wiernych, zwłaszcza, gdy wielu modli się w jakimś szlachetnym celu.
- Odmówienie o dowolnej porze dnia Koronki do Bożego Miłosierdzia w kościele lub w kaplicy, gdzie znajduje się Najświętszy Sakrament – odpust dla wiernych w Polsce.